Εκπαιδευτική παρέμβαση-καλές πρακτικές στους 4 τομείς της μαθησιακής ετοιμότητας: Μελέτη περίπτωσης

Ένα σημαντικό ποσοστό του μαθητικού πληθυσμού δυσκολεύεται ή αδυνατεί να ανταποκριθεί στις απαιτήσεις του σχολείου. Κι αυτό, διότι τα παιδιά καλούνται να ανταποκριθούν σε ερεθίσματα, να παρακολουθήσουν το σχολικό πρόγραμμα και να προσαρμοστούν στο σχολικό περιβάλλον κινητοποιώντας ικανότητες και λειτουργίες οι οποίες δεν έχουν επαρκώς αναπτυχθεί. 
Η μαθησιακή ετοιμότητα περιλαμβάνει τη διανοητική, τη συναισθηματική και την κοινωνικοσωματική ετοιμότητα του παιδιού να δεχτεί και να επεξεργαστεί τα ερεθίσματα του περιβάλλοντος. 
Η συναισθηματική οργάνωση είναι σημαντικό στοιχείο για τη μαθησιακή ετοιμότητα. Η ιδέα που έχει το παιδί για τον εαυτό του και τους άλλους επηρεάζει σε μεγάλο βαθμό την ανάπτυξη της προσωπικότητάς του και το βαθμό της κοινωνικής του προσαρμογής.

Στη μελέτη περίπτωσης που ακολουθεί ο μαθητής παρουσιάζει σοβαρές συναισθηματικές δυσκολίες. Έχει δυσκολίες στις κοινωνικές συνδιαλλαγές, εκφράζει με αρνητικό τρόπο την ένταση, την κούραση ή το θυμό του, δε δέχεται τους κανόνες και τα όρια που πρέπει να έχει μια κοινωνική συμπεριφορά, δεν ενδιαφέρεται για τα συναισθήματα των άλλων, ούτε αν τους προσβάλλει λεκτικά ή σωματικά,  δεν έχει κατακτήσει κοινωνικές δεξιότητες, δεν μπορεί να ελέγξει την επιθετική λεκτικά και σωματικά συμπεριφορά του, αρνείται να μπει και να συμμετέχει σε ομαδικές εργασίες, θέλει πάντα να ηγείται, μειώνει λεκτικά και τους εκπαιδευτικούς και τους συμμαθητές του, είναι απρόβλεπτος, αμφισβητεί το σχολείο σαν δομή (θεωρεί ότι δεν πρέπει να υπάρχουν σχολεία, διότι έχουν όρια και κανόνες που αυτός δε θέλει να ακολουθεί, κλπ...)
Οι στόχοι που έθεσα στον τομέα της συναισθηματικής οργάνωσης ήταν:

• Να εκπαιδεύσω τον μαθητή να ελέγχει τη συμπεριφορά του, να αναγνωρίζει τα συναισθήματά του και να τα εκφράζει λεκτικά με θετικό τρόπο.

• Να αναγνωρίζει τις δυνατότητες και τις αδυναμίες του (αυτοαξιολόγηση), την αξία του (αυτοπεποίθηση), και να διακρίνει την επίδραση που έχουν τα συναισθήματά του στους άλλους. 

• Να διαχειρίζεται τα συναισθήματα και τις παρορμήσεις του (αυτοέλεγχος) και να προσαρμόζεται σε νέες καταστάσεις (προσαρμοστικότητα). 

• Να αναγνωρίζει και να κατανοεί τα συναισθήματα των άλλων (ενσυναίσθηση). 

• Να μάθει να σέβεται και να ακολουθεί τα όρια, τους κανόνες του σχολείου και της κοινωνίας. 

• Να επικοινωνεί αποτελεσματικά με τους συμμαθητές του, να αναπτύσσει σχέσεις και να καταφέρνει να τις διατηρεί.

• Να εκτονώνει δημιουργικά το θυμό του ο οποίος τις περισσότερες φορές δεν είχε κάποια εξωτερική πρόκληση-αίτιο.

• Να μάθει να αποδέχεται την αποτυχία του χωρίς να γίνεται βίαιος, να μιλάει και να ζητά κάτι με ευγενικό τρόπο και να μάθει να δέχεται το ΟΧΙ.

Οι στόχοι ήταν πολύ δύσκολοι για να επιτευχθούν και πολλές φορές η απογοήτευσή μου ήταν τεράστια....
Ωστόσο, μετά από δύο χρόνια επίμονης δουλειάς ο μαθητής άλλαξε πάρα πολύ!!!
 Έρχεται πλεόν καθημερινά στο σχολείο, μού έχει δηλώσει πως το αγαπά και πως του αρέσουν οι κανόνες, παραμένει στην τάξη του με κάποιες εξαιρέσεις, είναι ευγενικός με τους άλλους και ανεκτικός. 
Έχει μάθει να δέχεται τη ματαίωση χωρίς να αντιδρά βίαια. 
Έχει καταφέρει να ελέγχει το θυμό του.
Έχει μάθει να μιλάει ευγενικά, να περιμένει τη σειρά του, να έχει υπομονή και να συμμετέχει σε ομαδικές δραστηριότητες.
 Έχουμε αναπτύξει μια ιδιαίτερη σχέση εμπιστοσύνης μεταξύ μας με αγάπη, σεβασμό, καλούς τρόπους συμπεριφοράς, αλλά και με όρια. Δέχεται το "όχι" μου, μιλάμε μεταξύ μας πολύ ευγενικά και ήρεμα, του δίνω τον χρόνο του να χαλαρώσει και να εκτονώσει την υπερένταση που νιώθει, δεν τον πιέζω, τον ενθαρρύνω να εκφραστεί προφορικά ή συμβολικά και έμμεσα δουλεύουμε το μαθησιακό κομμάτι χωρίς να το καταλάβει.... 

Χρησιμοποίησα μπαλόνια για την εκτόνωση του θυμού και της έντασης, του έδινα παζλ να συναρμολογεί τα οποία τον αποφόρτιζαν συναισθηματικά, ζωγράφιζε και έκανε πολλές κατασκευές για να ηρεμεί, διαβάζαμε και συνεχίζουμε να διαβάζουμε κοινωνικές ιστορίες και παραμύθια με συναισθήματα, χρησιμοποιούμε λογισμικά με συναισθήματα, χρησιμοποιούμε την  κλασική μουσική για χαλάρωση κλπ....

Παρακάτω ακολουθεί ενδεικτικό υλικό με φωτογραφίες από τους στόχους και επιλεγμένες δραστηριότητες που ακολουθήσαμε στο Τμήμα Ένταξης.

ΣΥΝΑΙΣΘΗΜΑΤΙΚΗ ΟΡΓΑΝΩΣΗ

Στόχοι

• Να αναγνωρίζει τα συναισθήματα του

• Να ελέγχει το θυμό του 

Δραστηριότητες

 Κατασκευή θερμομέτρου διάθεσης

Κόκκινη κάρτα για μη επιθυμητή συμπεριφορά ή για time out μέσα στην τάξη του

Κούκλες με συναισθήματα για συμβολικό παιχνίδι και έκφραση των συναισθημάτων

Ελεύθερη έκφραση-συμβολικό παιχνίδι με τις κούκλες συναισθημάτων

 

Ανάγνωση και ταύτιση των λέξεων συναισθημάτων με τις αντίστοιχες εικόνες

Παιχνίδι με κάρτες συναισθημάτων για αναγνώριση και έκφραση των κρυμμένων συναισθημάτων

Κατασκευή κύβου-ζαριού συναισθημάτων για την αναγνώριση και εκμάθησή τους

Ταύτιση εικόνας συναισθήματος με την αντίστοιχη λέξη

 Αναγνώριση συναισθημάτων

Ανάγνωση κάρτας και μίμηση του αντίστοιχου συναισθήματος

Κατασκευή συναισθήματος που νιώθει την τρέχουσα χρονική στιγμή στο Τ.Ε.

Μετρητής διάθεσης για χρήση στην τάξη του (ο μαθητής επιλέγει τη φατσούλα με τη διάθεση που τον αντιπροσωπεύει και δείχνει κάρτα στο δάσκαλό της τάξης του όταν θέλει να ξεκουραστεί (time-out). Η δραστηριότητα αυτή "δούλεψε" μόνο με τη δική μου μη-λεκτική ενίσχυση προς τον μαθητή  και την παρουσία μου στην τάξη του. Δεν μπορούσε να το χειριστεί μόνος του.) 

Κάρτες με κανόνες της τάξης και του σχολείου γενικότερα και κάρτες για την εκμάθηση διαχείρισης του θυμού

Χρήση λογισμικού για αξιολόγηση των στόχων (εκμάθηση κανόνων, συναισθημάτων και ενσυναίσθησης)

"Βραχιολάκια επιβράβευσης της επιθυμητής συμπεριφοράς" του μαθητή μέσα στην τάξη του και στο διάλειμμα

ΨΥΧΟΚΙΝΗΤΙΚΟΤΗΤΑ

Οι στόχοι που έθεσα στον τομέα της ψυχοκινητικότητας για τον συγκεκριμένο μαθητή ήταν:

• Να κατακτήσει την έννοια του χρόνου
• Να εκτελεί με ακρίβεια δραστηριότητες που απαιτούν κινήσεις γενικής και λεπτής κινητικότητας 
• Να προσανατολίζεται στο χώρο με παζλ και άλλα αντικείμενα
•  Να φροντίζει την ατομική του καθαριότητα 
• Να τακτοποιεί τον χώρο του 
• Να σταθεροποιήσει την πλευρίωσή του. 

Ακολουθούν ενδεικτικές φωτογραφίες με επιλεγμένες δραστηριότητες που ακολουθήσαμε.

Στόχος: Να κατακτήσει την έννοια του χρόνου

Δραστηριότητες
Εκμάθηση των ημερών της εβδομάδας με τυχαία και με σωστή σειρά

Τοποθέτηση των σωστών καρτών με τις ημέρες στη θέση: σήμερα-χθες-αύριο και σύνδεση γεγονότων με τις αντίστοιχες ημέρες

Έννοια του χρόνου: φέτος-πέρυσι-του χρόνου

Ημέρες, μήνες, εποχές

Εκμάθηση των εποχών και των μηνών του έτους με τυχαία και με σωστή σειρά. Σύνδεση γεγονότων με τις εποχές και τους μήνες -Ανάπτυξη του Προφορικού λόγου

Κατασκευές και στολισμός-διακόσμηση του Τμήματος Ένταξης ανάλογα με την κάθε εποχή

Εκμάθηση της ώρας μέσα από κατασκευές, παζλ και χρήση σχετικού λογισμικού

Στόχος: Να σταθεροποιήσει την πλευρίωση και τον προσανατολισμό

Δραστηριότητες
Συνεργασία με συμμαθητή του με στόχο την κατάκτηση της πλευρίωσης (μέλη του σώματος)

Κινήσεις προσανατολισμού με συναρμολόγηση παζλ  

Στόχος: Να εκτελεί με ακρίβεια κινήσεις λεπτής κινητικότητας

 Δραστηριότητες

Καλλιέργεια της λεπτής κινητικότητας με χάντρες και σύρμα

 

Καλλιέργεια της λεπτής κινητικότητας με μανταλάκια και όσπρια για τη σωστή λαβή

 

 

Καλλιέργεια της λεπτής κινητικότητας με χρήση ψαλιδιού, πλαστελίνης,  δημιουργία κολλάζ και διαφόρων κατασκευών

Δραστηριότητα λεπτής κινητικότητας ενταγμένης στο μάθημα της Γλώσσας μέσα στην τάξη του (βρισκόμουν δίπλα του στο θρανίο του την ώρα του μαθήματος της Γλώσσας και τον ενθάρρυνα να συμμετέχει δημιουργικά)

Καλλιέργεια της λεπτής κινητικότητας με βίδες και παξιμάδια (βίδωμα-ξεβίδωμα)

Στόχος: Να φροντίζει την ατομική του καθαριότητα και να τακτοποιεί τον χώρο του

Δραστηριότητες
Φροντίδα της ατομικής υγιεινής και του χώρου του (εκμάθηση των κανόνων μέσα από κάρτες)

Τουαλέτα του σχολείου του

 Οργάνωση και τακτοποίηση του θρανίου του στο Τ.Ε.

  Νοητικές Ικανότητες

Στον τομέα του γραπτού λόγου οι στόχοι που τέθηκαν ήταν:

• Να διαβάζει και να γράφει σωστά δισύλλαβες και πολυσύλλαβες λέξεις τύπου Σ-Φ 
• Να διαβάζει και να γράφει σωστά λέξεις με ΔΦ
• Να διαβάζει και να γράφει σωστά λέξεις με ΔΣ και συμπλέγματα 
• Να διαβάζει και να γράφει προτάσεις που έχουν λέξεις με ΔΦ, ΔΣ και συμπλέγματα χωρίς να κάνει φωνολογικά λάθη παράλειψης και αντικατάστασης φωνημάτων. 
• Να μπορεί να σχηματίζει πρόταση από μπερδεμένες λέξεις. 
• Να κατανοεί κείμενο από δική του ανάγνωση ή από ακρόαση.
• Να απαντά σε ερωτήσεις κλειστού και ανοικτού τύπου.
• Να μπορεί να αναδιηγηθεί το κείμενο. 

Δεν επιτεύχθηκαν όλοι οι στόχοι, αλλά υπήρξε πρόοδος.

Στη συνέχεια ακολουθούν ενδεικτικές φωτογραφίες με δραστηριότητες και εποπτικό υλικό που χρησιμοποίησα με τον μαθητή.

Γραπτός λόγος

Στόχος: Να αποκτήσει φωνολογική επίγνωση

Δραστηριότητες
 Εκμάθηση φωνημάτων-φωνολογική επίγνωση

 Αντιστοίχιση κεφαλαίων-μικρών γραμμάτων με κάρτες χριτς-χρατς

Στόχος: Να συνθέτει συλλαβές τύπου Σ-Φ σε λέξεις

Δραστηριότητες

 Κατάτμηση συλλαβής σε φωνήματα με κυβάκια

Συγκερασμός συλλαβών και σύνθεση δισύλλαβης λέξης με τουβλάκια lego και κάρτες

 Σωστή και γρήγορη ανάγνωση συλλαβών τύπου Σ-Φ

 Σύνθεση-γραφή λέξης γράμμα-γράμμα με εικόνα από κάρτα που βλέπει

 

 Ανάγνωση της λέξης και προσπάθεια αυτοδιόρθωσης του λάθους

 

 

 

 Προσπάθεια σωστής γραφής της λέξης γράμμα-γράμμα από εικόνα που βλέπει συνδυάζοντας και τη δραστηριότητα της λεπτής κινητικότητας

 

 Ανάγνωση λέξης από κάρτα και αντιστοίχιση με τη σωστή εικόνα

Εξάσκηση στα "δύσκολα" σύμφωνα: φ,β,θ,δ για τη σωστή ανάγνωση λέξεων χωρίς φωνολογικά λάθη. Εύρεση του σωστού συμφώνου

 Εκμάθηση λέξεων με κατάληξη -ια στον πληθυντικό αριθμό

 

 

 Επιλογή του σωστού συμφώνου στη λέξη και στη θέση που ταιριάζει (εξάσκηση στα "δύσκολα" σύμφωνα: φ,β,θ,δ)

 

Στόχος: Να διαβάζει και να γράφει σωστά λέξεις με συμπλέγματα

Δραστηριότητες

Εκμάθηση λέξεων με συμπλέγματα. Τοποθέτηση του γράμματος "ρ" στη σωστή θέση (πριν ή μετά από άλλο σύμφωνο)

 

Στόχος: Να διαβάζει και να γράφει σωστά συλλαβές και λέξεις με ΔΦ

Να διαβάζει και να γράφει σωστά συλλαβές και λέξεις με ΔΣ

Δραστηριότητες
Εκμάθηση συλλαβών και λέξεων με ΔΦ-ΔΣ

Χρήση λογισμικού για αξιολόγηση του στόχου στη σωστή γραφή και ανάγνωση λέξεων με  ΔΦ-ΔΣ

Στόχος: Να γράφει πρόταση με ανακατεμένες λέξεις στη σωστή σειρά

Δραστηριότητες

Σύνθεση πρότασης με λέξεις στη σωστή σειρά σε μορφή παζλ

Στόχος: Να διαβάζει κείμενο χωρίς να κάνει φωνολογικά λάθη, να χρησιμοποιεί σωστά τα σημεία στίξης και να διαβάζει με την ανάλογη προσωδία

Δραστηριότητες
Σωστή ανάγνωση και κατανόηση κειμένου. Σωστή χρήση των σημείων στίξης. Αναδιήγηση του κειμένου και απάντηση σε κλειστού και ανοικτού τύπου ερωτήσεις

Στόχοι: Να αναγνωρίζει και να διακρίνει τα ουσιαστικά από τα ρήματα

Να γράφει τις σωστές καταλήξεις στα ουσιαστικά και στα ρήματα

Δραστηριότητες

Σωστή χρήση καταλήξεων σε αρσενικά-θηλυκά και ουδέτερα ουσιαστικά

Μαθηματικές δεξιότητες

Μερικοί από τους στόχους που έθεσα ήταν οι ακόλουθοι:

•  Να κάνει σωστή απαρίθμηση με άνοδο και κάθοδο της αριθμητικής κλίμακας ως το 100

• Να κατακτήσει την έννοια της πληθικότητας

• Να κάνει υπέρβαση της δεκάδας 

• Να βρίσκει τον προηγούμενο-επόμενο αριθμό στις δεκάδες

• Να μάθει να ανεβαίνει και να κατεβαίνει 10-10 τις δεκάδες 

• Να συγκρίνει τους αριθμούς ως το 100 κάνοντας σωστή χρήση του συμβόλου της ανισότητας

• Να λύνει σωστά προσθέσεις και αφαιρέσεις με κρατούμενο και χωρίς κρατούμενο κάνοντας  χρήση του σωστού προσήμου (+ -)

• Να κατακτήσει την έννοια της θεσιακής αξίας των ψηφίων διψήφιων-τριψήφιων και τετραψήφιων αριθμών 

• Να διαβάζει και να γράφει σωστά τριψήφιους και τετραψήφιους αριθμούς 

• Να βρίσκει τον μεγαλύτερο και τον μικρότερο αριθμό από δοσμένους τριψήφιους και τετραψήφιους αριθμούς

Επιλεγμένες Δραστηριότητες 

Αριθμοί στη σωστή αύξουσα σειρά και έννοια της πληθικότητας

Συμπλήρωση του αριθμού που λείπει σε γλωσσοπίεστρα με αριθμούς στην πρώτη δεκάδα. Ο μαθητής επιλέγει το μανταλάκι με τον αριθμό που λείπει. Εξάσκηση στον στόχο: προηγούμενος-επόμενος αριθμός

Δραστηριότητα λεπτής κινητικότητας και νοητικής αντίληψης

Σωστή χρήση του συμβόλου της ανισότητας. Συνδυασμός στόχων: Πληθικότητα-σύμβολο αριθμού και σύμβολο ανισότητας

Εκμάθηση  Δεκάδων με άνοδο και κάθοδο ως το 100. Χρήση πλαστικών ποτηριών

  

 

 Χρήση κύβων lego για την εκμάθηση των δεκάδων ως το 100

  

Χρήση ρολών υγείας ως το 100. Σωστή σειρά των δεκάδων (άνοδος και κάθοδος της κλίμακας)

Δεκάδα και Μονάδες (Τα δάχτυλα είναι οι μονάδες). Ο μαθητής ακούει τη δεκάδα που του λέω και προσπαθεί να τη δείξει

ΕΝΤΕΚΑ

ΔΕΚΑΤΕΣΣΕΡΑ

Γλωσσοπίεστρα για "γραφή" των δεκάδων

Τα λεπτά γλωσσοπίεστρα είναι οι Μονάδες και τα χοντρά είναι οι Δεκάδες. Ο μαθητής "δημιουργεί" τη δεκάδα που ακούει.

Χρήση υλικού για απεικόνιση δεκάδων και σύγκριση μεταξύ τους (κυβάκια για τις Δεκάδες και χάντρες για τις Μονάδες)

Οριζόντιες προσθέσεις και αφαιρέσεις στη δεκάδα με χρήση εποπτικού υλικού (τουβλάκια lego)

Κατάκτηση της έννοιας της θεσιακής αξίας των ψηφίων σε διψήφιους και τριψήφιους αριθμούς με χρήση εποπτικού υλικού (κατασκευή τρένου με 3 παράθυρα για τις Μονάδες, τις Δεκάδες και τις Εκατοντάδες. Ο μαθητής ακούει τον αριθμό που του λέω, επιλέγει τις πλαστικοποιημένες ταινίες με τους αριθμούς από το 0-9 και τις περνάει-σύρει από το σωστό παραθυράκι)

Ανάλυση και σύνθεση τριψήφιων και τετραψήφιων αριθμών με χαρτόνια που ανοίγουν και κλείνουν

Εκμάθηση και δημιουργία Τετραψήφιων αριθμών (ανάλυση και σύνθεση)

Δημιουργία διψήφιων-τριψήφιων και τετραψήφιων αριθμών με βίδες-παξιμάδια. Ο μαθητής ακούει τον αριθμό που του λέω και προσπαθεί να τον φτιάξει στριφογυρίζοντας τα παξιμάδια. Κατανόηση της θεσιακής αξίας των αριθμών

..........................................................................................................................................................

Ευχαριστώ! Καλό Καλοκαίρι!!

  Έφη Μπάρλου

Δασκάλα (Μεταπτυχιακό στην Ε.Α. και Ψυχοπαιδαγωγική Συμβουλευτική)

........................................................................................................................................