Διαφοροποιημένη Διδασκαλία

Η διαφοροποιημένη διδασκαλία είναι ένας συνολικός τρόπος σκέψης για τους μαθητές, τη διδασκαλία και τη μάθηση, με γνώμονα ότι ο κάθε μαθητής είναι ξεχωριστή οντότητα και πρέπει να αντιμετωπίζεται ανάλογα (Tomlinson, 2001).
Σύμφωνα με τις αρχές της διαφοροποιημένης διδασκαλίας, ο μέσος μαθητής δεν υπάρχει, είναι μια αφηρημένη έννοια που δεν αντιστοιχεί σε κανένα συγκεκριμένο μαθητή. Αυτό συνεπάγεται ότι οι μαθητές κατακτούν τη γνώση μέσα από την ενεργητική μάθηση και επίλυση προβλημάτων, ενώ παράλληλα διδάσκονται πώς να σκέφτονται και να μαθαίνουν. Γίνεται λοιπόν κατανοητό ότι η διαφοροποιημένη διδασκαλία ανταποκρίνεται στο αίτημα των καιρών για σεβασμό στις ιδιαιτερότητες και τις ανάγκες του μαθητή, μέρος των οποίων είναι οι διαφορετικοί τρόποι σκέψης και οι διαφορετικοί τρόποι μάθησης των παιδιών (Αργυρόπουλος, 2013).
Η διαφοροποιημένη διδασκαλία είναι ένα μείγμα διδασκαλίας σε μικρές ομάδες εξατομικευμένης παρέμβασης και κλασικής συνολικής διδασκαλίας της τάξης. Σε αντίθεση με την παραδοσιακή διδασκαλία, η οποία απευθύνεται σε έναν υποτιθέμενο μέσο μαθητή με το ίδιο για όλους υλικό και τον ίδιο τρόπο αξιολόγησης, στη διαφοροποιημένη διδασκαλία χρησιμοποιούνται υλικά διαβαθμισμένης δυσκολίας και οι εκπαιδευτικοί κατά το σχεδιασμό των δραστηριοτήτων λαμβάνουν υπόψη τους τις πολλαπλές νοημοσύνες του Gardner.

 Ο όρος «διαφοροποιημένη διδασκαλία» αναφέρεται σε μια συστηματική προσέγγιση και στο σχεδιασμό του συνόλου της διδασκαλίας για μαθητές με διαφορετικές μαθησιακές ανάγκες. Για τον κατάλληλο σχεδιασμό της διδασκαλίας, δίνεται έμφαση σε δύο βασικούς άξονες: στο μαθητή και στο αναλυτικό πρόγραμμα.

● Η διαφοροποιημένη διδασκαλία είναι προσαρμογή της διδασκαλίας εκ των προτέρων και όχι μετά από αποτυχία. Ο εκπαιδευτικός σχεδιάζει εκ των προτέρων τη διδασκαλία με βάση τις ανάγκες και τα ενδιαφέροντα των μαθητών και δεν περιμένει να αποτύχει η διδασκαλία για να παρέμβει διορθωτικά στη συνέχεια. Με αυτή την έννοια η διαφοροποιημένη διδασκαλία δρα προληπτικά σε ό,τι αφορά την εμφάνιση Μαθησιακών Δυσκολιών.

Στη διαφοροποιημένη διδασκαλία, η διαφοροποίηση είναι οργανικό

κομμάτι της διδασκαλίας και όχι στάδιο. Με αυτή την έννοια κάθε νέα μάθηση αποτελεί ευκαιρία για νέα διαφοροποίηση. Η διαφοροποίηση δεν αφορά μόνο την αντιμετώπιση ενός μαθησιακού προβλήματος, αλλά τη συνεχή μάθηση και πρόοδο των μαθητών.

● Η διαφοροποιημένη διδασκαλία στηρίζεται στη λεπτομερή και διαρκή αξιολόγηση. Για τη διαφοροποίηση απαιτείται μεγάλος αριθμός πληροφοριών από πολλές πηγές, ώστε να γίνουν τροποποιήσεις που αφορούν το επίπεδο, τα ενδιαφέροντα και τους ιδιαίτερους τρόπους μάθησης των μαθητών.

● Η διαφοροποιημένη διδασκαλία αξιοποιεί την ευέλικτη ομαδοποίηση. Για τη διαφοροποίηση χρησιμοποιούνται από τον εκπαιδευτικό όλοι οι τρόποι ομαδοποίησης (μετωπική, ομάδες, ατομική εργασία). Η επιλογή στηρίζεται κάθε φορά στο περιεχόμενο της διδασκαλίας, τις διδακτικές τεχνικές, τις

δραστηριότητες και τους συγκεκριμένους κάθε φορά μαθητές.

● Η διαφοροποιημένη διδασκαλία είναι συμμετοχική. Η διδασκαλία αναπτύσσεται μέσα από το συνδυασμό των επιλογών του εκπαιδευτικού και των μαθητών

ΤΙ ΔΕΝ ΕΙΝΑΙ η διαφοροποιημένη διδασκαλία;

Πού και πώς διαφέρει από άλλες διδακτικές πρακτικές;

• Η διαφοροποιημένη διδασκαλία δεν ταυτίζεται ούτε με την ατομική διδασκαλία, ούτε με την εξατομίκευση της διδασκαλίας.

Θυμίζει όμως, αρκετά σε ορισμένα σημεία της οργάνωσής της τα μονοθέσια δημοτικά σχολεία, όπου ο εκπαιδευτικός δουλεύει σε διαφορετικά επίπεδα, άλλοτε ατομικά, άλλοτε σε μικρές ομάδες και άλλοτε με το σύνολο των μαθητών. Αξιοποιεί διαφορετικά κριτήρια και όχι μόνον το κριτήριο της επίδοσης των μαθητών.

•  Η διαφοροποιημένη διδασκαλία δεν ταυτίζεται με την προσαρμογή της δυσκολίας των ερωτήσεων που κάνει ο εκπαιδευτικός ή των ασκήσεων που καλούνται να λύσουν οι μαθητές. Επίσης, διαφοροποίηση δε σημαίνει απλά,λιγότερες ή περισσότερες ασκήσεις, ούτε αποτελεί ποσοτική προσαρμογή, αλλά περιλαμβάνει την ποιοτική τροποποίηση της διδασκαλίας. Ο εκπαιδευτικός χρησιμοποιεί μια ποικιλία διδακτικώνστρατηγικών και τεχνικών για να διαφοροποιήσει το περιεχόμενο, την επεξεργασία του και το τελικό προϊόν ανάλογα με το επίπεδο, τα ενδιαφέροντα και τα μαθησιακά προφίλ των μαθητών. 

• Η διαφοροποίηση της διδασκαλίας περιλαμβάνει μια σειρά μέτρων για την οργάνωση της διδασκαλίας και της μάθησης, που επιδιώκουν να προσαρμόσουν τη διδασκαλία στις ικανότητες, στην επίδοση, στα ενδιαφέροντα και στις ιδιαίτερες κλίσεις των μαθητών, ώστε να δημιουργήσουν για κάθε μαθητή τις καλύτερες δυνατές συνθήκες προσωπικής ανάπτυξης, αλλά ταυτόχρονα να διασφαλίσουν και ένα κοινά αποδεκτό επίπεδο βασικών γνώσεων, δεξιοτήτων και ικανοτήτων. (Κανάκης, 2007)

• Διαφοροποίηση ανάλογα με το επίπεδο ή τη μαθησιακή ετοιμότητα του μαθητή

• Διαφοροποίηση ανάλογα με τα ενδιαφέροντα του μαθητή

• Διαφοροποίηση ανάλογα με το μαθησιακό προφίλ του μαθητή

• Διαφοροποίηση του περιεχόμενου: Τι θα διδαχθεί

• Διαφοροποίηση της επεξεργασίας

• Διαφοροποίηση του τελικού προϊόντος: πώς δείχνει ο μαθητής τι έμαθε

Είναι συνεπώς κατανοητό ότι στόχος της διαφοροποιημένης διδασκαλίας είναι να αναδείξει την αξία κάθε μαθητή και να τον εντάξει στο μαθησιακό περιβάλλον. Αναφορικά με το μαθησιακό περιβάλλον και το γενικότερο κλίμα της τάξης που προάγει τη διαφοροποιημένη διδασκαλία, σημαντικό ρόλο παίζουν τα συναισθήματα που βιώνουν οι μαθητές σε τάξεις που χαρακτηρίζονται ως «ασφαλή» πλαίσια τόσο σε επίπεδο σωματικής όσο και «γνωστικής» ασφάλειας (Δημητροπούλου, 2013). Σύμφωνα με την ίδια πηγή, για να νιώσουν μαθησιακά επαρκείς και συναισθηματικά ασφαλείς, οι μαθητές θα πρέπει να ασχοληθούν με έργα αντίστοιχα των δεξιοτήτων και των ικανοτήτων τους.

Στο κλίμα που διαμορφώνεται στη διαφοροποιημένη τάξη, διακρίνουμε τρεις επιμέρους διαστάσεις της διαφοροποιημένης διδασκαλίας: την ετοιμότητά του μαθητή, τα ενδιαφέροντά του και τον ιδιαίτερο τρόπο με τον οποίο μαθαίνει δηλαδή το μαθησιακό του προφίλ (Παντελιάδου, 2008). 

Στο σημείο αυτό αξίζει να ειπωθεί ότι η διαφοροποιημένη διδασκαλία έχει προταθεί ως ένας τρόπος συνεκπαίδευσης, προτεραιότητα της οποίας είναι η ανταπόκριση στις μαθησιακές ανάγκες όλων των μαθητών και του καθενός ξεχωριστά ανάλογα με τη διαφορετικότητά του (Tomlinson, 2004, όπως παρατίθεται από Παντελιάδου,2013). Αναμφίβολα, σκοπός του εκπαιδευτικού δεν είναι να θέτει χαμηλότερους στόχους για κάποιους μαθητές αλλά να παρέχει τις συνθήκες που θα επιτρέψουν σε όλους να εξελιχθούν όσο γίνεται περισσότερο (Καραγεώργου, 2013).

Προτού όμως ο εκπαιδευτικός προχωρήσει σε οποιαδήποτε μορφή διαφοροποίησης θα πρέπει να ξεκαθαρίσει, μεταξύ άλλων, τι μπορεί να κάνουν οι μαθητές του μετά το τέλος της διδακτικής ενότητας σε σχέση με αυτό που έμαθαν, να μάθουν δηλαδή οι μαθητές να αυτορρυθμίζονται (Αργυρόπουλος, 2013). Προκειμένου να έχουν την ευκαιρία να νιώσουν μαθησιακά επαρκείς-και συνεπώς να αυτορρυθμίζονται και να αυτονομούνται- είναι αναγκαίο οι μαθητές να ασχοληθούν με έργα αντίστοιχα των δεξιοτήτων και των ικανοτήτων τους (Δημητροπούλου, 2013), όπως ήδη έχει αναφερθεί. Αν οι μαθητές καταφέρουν να χαρούν ουσιαστικά την προσωπική τους επιτυχία τόσο σε ατομικό όσο και σε ομαδικό επίπεδο, τότε και ο εκπαιδευτικός θα έχει στα χέρια του ένα βασικό εργαλείο ενθάρρυνσης και ενδυνάμωσης μέσα στην τάξη (Δημητροπούλου, 2013).

Εκτός από την ακριβή στοχοθέτηση και την αυτορρύθμιση, για να υλοποιήσουν τη διαφοροποιημένη διδασκαλία, οι εκπαιδευτικοί πρέπει να εφαρμόσουν διδασκαλία και αξιολόγηση με πολλαπλούς τρόπους και επίπεδα. Όταν σε διαφοροποιημένη τάξη όλο οι μαθητές ασχολούνται με διαφορετικό υλικό ή συμμετέχουν σε διαφορετικές ομάδες, κανένας τρόπος εργασίας δε θεωρείται «ειδικός» και συνεπώς δεν ξεχωρίζει ή στιγματίζει τους μαθητές με Μαθησιακές Δυσκολίες (Παντελιάδου, 2008). Όσον αφορά την αξιολόγηση, είναι μια συνεχής διαδικασία καθ’όλη τη διάρκεια της διδακτικής ενότητας. Ειδικότερα για την τελική αξιολόγηση, με αυτήν αποτιμάται με συστηματικό τρόπο το αποτέλεσμα της διδακτικής διαδικασίας που ακολουθήθηκε και της προσωπικής προσπάθειας του μαθητή (Καραγεώργου, 2013). Με τον τρόπο αυτό, ενισχύεται περαιτέρω η αυτοπεποίθηση και η αυτοεκτίμηση του μαθητή με συνέπεια την ενδυνάμωση εντός της τάξης, όπως ειπώθηκε παραπάνω.

Σύγκριση παραδοσιακής και διαφοροποιημένης διδασκαλίας

 Παραδοσιακή Αίθουσα διδασκαλίας

•Οι διαφορές των μαθητών αγνοούνται ή αντιμετωπίζονται όταν είναι προβληματικές

•Η αξιολόγηση γίνεται συνήθως στο τέλος για να διαπιστωθεί (ποιος απέκτησε τη γνώση)

•Επικρατεί σχετικά στενή αντίληψη για τη νοημοσύνη

•Σπάνια λαμβάνεται υπόψη το ενδιαφέρον των μαθητών

•Λίγες επιλογές, οι οποίες προσιδιάζουν στο μαθησιακό προφίλ των μαθητών, λαμβάνονται υπόψη

•Η κάλυψη του εγχειριδίου και του αναλυτικού προγράμματος κατευθύνει τη διδασκαλία

•Η μάθηση εστιάζεται στην απομνημόνευση γεγονότων και την απόκτηση δεξιοτήτων

•Κανόνας είναι η ανάθεση μιας και μοναδικής εργασίας

•Ο χρόνος είναι καθορισμένος και δεν μπορεί εύκολα να διαφοροποιηθεί

Αίθουσα διδασκαλίας με διαφοροποίηση

•Οι διαφορές μαθητών μελετώνται ως βάση για τον προγραμματισμό

•Η αξιολόγηση είναι συνεχής και διαγνωστική με σκοπό την προσαρμογή της διδασκαλίας στις ανάγκες των μαθητών

•Γίνεται αποδεκτό ότι η νοημοσύνη έχει πολλαπλές μορφές.

•Η εξαιρετική επίδοση καθορίζεται σε μεγάλο βαθμό από την πρόοδο που σημειώνει ο μαθητής με κριτήριο το σημείο από το οποίο ξεκίνησε.

•Οι μαθητές συχνά καθοδηγούνται ώστε να κάνουν μαθησιακές επιλογές με βάση τα ενδιαφέροντα τους

 •Παρέχονται πολλές επιλογές ανάλογες με το μαθησιακό προφίλ

•Χρησιμοποιούνται πολλές διδακτικές ρυθμίσεις

•Η ετοιμότητα, το ενδιαφέρον και το μαθησιακό προφίλ των μαθητών διαμορφώνουν τη διδασκαλία

•Η μάθηση εστιάζεται στη χρήση βασικών δεξιοτήτων για την αντίληψη και κατανόηση βασικών εννοιών και αρχών

•Κανόνας είναι η ανάθεση εναλλακτικών μορφών εργασίας

•Ο χρόνος χρησιμοποιείται ευέλικτα σύμφωνα με τις ανάγκες των μαθητών.

(Tomlinson, 2003)

ΘΕΤΙΚΑ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ ΑΠΟ ΤΗΝ ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΤΗΣ ΔΙΑΦΟΡΟΠΟΙΗΜΕΝΗΣ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑΣ

• Μεγιστοποίηση του κινήτρου, κάλυψη των κενών μάθησης

• Ανάπτυξη των ατομικών ικανοτήτων και ενδιαφερόντων

• Προώθηση της αυτενέργειας, της πρωτοβουλίας

• Ανάπτυξη της αυτογνωσίας και ανάληψη προσωπικής ευθύνης για τα αποτελέσματα

• Ενίσχυση της ικανότητας για συνεργασία και κοινωνική μάθηση

Τι μπορεί να διαφοροποιήσει ο εκπαιδευτικός:  

Περιεχόμενο – Γνώσεις, έννοιες και δεξιότητες που ο εκπαιδευτικός επιδιώκει να μάθουν οι μαθητές και τα διδακτικά μέσα (υλικά και μηχανισμοί) μέσω των οποίων επιτυγχάνεται η μάθηση. 

Διαδικασία – Δραστηριότητες στις οποίες συμμετέχουν οι μαθητές, για να κατανοήσουν βασικές έννοιες και να χρησιμοποιήσουν βασικές δεξιότητες. 

Αποτέλεσμα – Τρόπος με τον οποίο δείχνουν οι μαθητές τι έμαθαν και πώς μπορούν να διευρύνουν περαιτέρω αυτό που έμαθαν. Μαθησιακό περιβάλλον – Πώς νιώθει και πώς δουλεύει η τάξη; (Tomlinson, 1995)

Η διαφοροποιημένη διδασκαλία φαίνεται κατά συνέπεια  ότι συνηγορεί υπέρ της συνεκπαίδευσης όλων των μαθητών μέσα σε ένα περιβάλλον, στο οποίο εξασφαλίζονται η ισότιμη συμμετοχή, η πλήρης πρόσβαση στη γνώση και η πρόοδός της (Αργυρόπουλος, 2013). Είναι κατανοητό ότι με τη διαφοροποιημένη διδασκαλία τα παιδιά έχουν ένα εφαλτήριο για την ανάπτυξή τους, συνεργάζονται και συμμετέχουν ενεργά στο μάθημα. Κατά συνέπεια νιώθουν ενεργά και χρήσιμα και αξιοποιούν το κρυμμένο δυναμικό τους που με την παραδοσιακή διδασκαλία θα παρέμενε στην αφάνεια.

Επιπλέον, στα πλαίσια μιας διαφοροποιημένης τάξης, η αξιολόγηση  οφείλει κι αυτή να είναι διαφοροποιημένη. Έχει διατυπωθεί (Moon, 2005, Tomlinson, 2005, όπως παρατίθεται από Φιλιππάτου, 2013) ότι η αξιολόγηση θα πρέπει να είναι συνεχής και να στοχεύει όχι τη συνολική αποτίμηση της επίδοσης των μαθητών αλλά την παρακολούθηση της προόδου και της μελέτης των ατομικών τους χαρακτηριστικών ώστε να σχεδιαστεί μια αποτελεσματική διδασκαλία σύμφωνα με τις ανάγκες όλων των μαθητών.